Kościół w Ujowie. Dolnośląska perła na szlaku św. Jakuba

Pierwsze wzmianki historyczne o Ujowie pochodzą już z 1149 r., jest to zatem miejscowość o pokaźnej metryce. W średniowieczu należała do klasztoru św. Wincentego we Wrocławiu. Osada została wymieniona w staropolskiej, zlatynizowanej formie Vegow w łacińskim dokumencie wydanym w Segni 10 sierpnia 1201 przez kancelarię papieża Innocentego III. W czasach niemieckich funkcjonowała pod nazwą Viehau. Po wojnie początkowo jako Wijewo, a następnie Ujów.

Świątynia

Kościół pw. Św. Jakuba powstał pod koniec XIII w. Po raz pierwszy wiadomość o istnieniu kościoła w Ujowie pojawiła się w r. 1390. Kiedy opat klasztoru augustianów św. Wincentego przedstawił kapłana Jana Gebela jako następcę po zmarłym proboszczu Mikołaju w Viehau, zatwierdzonego w tym samym roku przez biskupa wrocławskiego Wacława. Kościół w Ujowie do czasów reformacji był kościołem parafialnym, następnie ze względu na małą liczbą katolików przyłączony jako filia do parafii w Kostomłotach (np. w 1666 roku odprawiano tutaj tylko 4 Msze w roku). Kościół w Ujowie, podobnie jak parafia Kostomłoty, podlegał augustianom do sekularyzacji w 1810 roku. Potem zarówno w Kostomłotach jak i w filii w Ujowie posługiwali księża diecezjalni. W 1945 roku kościół w Ujowie stał się filią parafii w Wawrzeńczycach.

Do dziś zachowało się gotyckie prezbiterium. W drugiej poł. XIV wieku dobudowana została nawa. W okresie baroku wzniesiono kruchtę zachodnią oraz przekształcono okna. Obecny wygląd kościół uzyskał w czasie przebudowy, przeprowadzonej w 1882 roku. W tym czasie kościół powiększono o drugą część nawy oraz o zakrystię (użyto cegły co wyróżnia obecnie gładka struktura elewacji, w kontraście do XIV-wiecznej łupkowej ściany wyróżnionej przez elewację „poszarpaną”) i obecnie używaną kruchtę zachodnią. Przebudowa ta sprawiła, że świątynia otrzymała nowy dach z wysoką wieżyczką sygnaturki. Świątynia stanowi doskonale zachowany przykład wiejskiego kościoła gotyckiego: orientowana, jednonawowa, kryta dachem dwuspadowym. Otwory okienne w bocznych ścianach nawy i prezbiterium są zamknięte łukiem pełnym. We wschodniej ścianie prezbiterium znajduje się wysoki ostrołuczny otwór okienny z witrażem przedstawiającym postać świętego Jakuba. Otwory drzwiowe w kruchtach zamknięte są łukiem ostrym. Nad zachodnią częścią nawy, wznosi się wysoka ośmioboczna sygnaturka, o drewnianej konstrukcji z wysokim ostrosłupowym hełmem, zwieńczonym krzyżem na kuli z chorągiewka, na której widniej data „1882”. Wnętrze prezbiterium przykryte zostało sklepieniem krzyżowo-żebrowym. Wsporniki żeber ozdobione są dekoracją roślinną oraz motywem maski. Nawa przykryta została stropem belkowym z podsufitką. W prezbiterium znajduje się gotycki ołtarz z figurami świętych Ambrożego i Augustyna. Szczególnym bogactwem kościoła są fragmenty polichromii z przełomu XV i XVI w., prezentującej sceny Pasji (przedstawiają następujące sceny: Sen żony Piłata, Cierniem Ukoronowanie, Ukrzyżowanie, Zdjęcie z krzyża, Złożenie do Grobu i Zmartwychwstanie), przemalowane w 1905 r. przez malarza E. Nöllnera1, a w latach 1934-36 odnowione przez malarza Karla Liebicha. Świątynia została uwieczniona na XVIII-wiecznych rycinach słynnego śląskiego rysownika Friedricha Bernarda Wernera.

           W połowie lat 60-tych XX wieku przeprowadzono kolejny kapitalny remont wnętrza – zapewne w zakresie częściowej wymiany zniszczonych tynków uległych zawilgoceniu, głównie w strefie przyziemia i wymalowania ścian. Na przełomie lat 70. i 80. mieszkańcy z udziałem ówczesnego proboszcza ks. Tadeusza Szaconia, uporządkowali teren przy kościele oraz odnowili elewację, kładąc tzw. „baranek.” Jego następca, ks. Jan Lewicki rozpoczął pozyskiwanie środków na dalsze prace remontowe, które były prowadzone już pod nadzorem nowego proboszcza ks. Andrzeja Delwo, (parafię objął w 2016 r.). Pierwszy etap prac objął remont witraży prezbiterium (Św. Jakub i Baranek Boży) , następnie odwodnienie kościoła i wzmocnienie fundamentów (2019 r.), a w latach 2020 – 2021 wymiana poszycia dachowego i remont sygnaturki. Prace były dotowane m.in. przez Gminę Mietków, Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego, Fundację KGHM oraz środki z Funduszu Kościelnego. Następnie, dzięki staraniom sołtys wsi, Pani Gabrieli Walkiewicz przy udziale Gminy Mietków udało się pozyskać na remont świątyni kolejną dotację w wysokości 500.000 zł ze środków Rządowego Funduszu Inwestycji Lokalnych. Prace realizowane w latach 2021-2023 objęły remont i wymalowanie elewacji kościoła oraz położenie nowego dachu nad zakrystią, a także konserwację i restaurację ołtarza wraz z jego wystrojem rzeźbiarskim i snycerskim oraz wymalowanie sklepienia i ścian prezbiterium przywracające XIX-wieczny wygląd tej części kościoła.

Cześć europejskiego dziedzictwa

Świątynia stanowi integralną część Dolnośląskiej Drogi św. Jakuba, która z kolei jest fragmentem słynnego „szlaku z białą muszlą”. Każdego roku tysiące pielgrzymów przemierzają ten ogólno- kontynentalny szlak pielgrzymkowy wiodący do grobu Świętego, który znajduje się w hiszpańskiej katedrze w Santiago de Compostela. Przy grobie miało dochodzić do licznych cudownych uzdrowień za wstawiennictwem Świętego. Tak narodził się kult św. Jakuba, zaś o hiszpańskiego miasta zaczęły ciągnąć pielgrzymki z najdalszych krańców Europy (pierwsze zapiski wspominające o pielgrzymach pochodzą już z 950 r.) Do cudownego grobu schodzili się pielgrzymi z całego kontynentu, dlatego szlak nie jest pojedynczą trasą, lecz raczej skomplikowaną siecią dróg. Decyzją Rady Europy w 1987 r. Droga Św. Jakuba została ogłoszona Europejskim Szlakiem Kulturowym, zaś w 1993 r. została wpisana na listę Międzynarodowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO. Przy tej okazji popłynął apel do władz wszystkich państw, przez które przebiegały odnogi szlaku pielgrzymkowego, o włączenie się w ich odtwarzanie oraz rewaloryzację znajdujących się przy nich zabytków.

Pierwszym odcinkiem w Polsce, który został odtworzony i uroczyście otwarty 24 lipca 2005 r. była Dolnośląska Droga św. Jakuba, wiodąca od Głogowa przez Jakubowo (średniowieczny ośrodek kultu św. Jakuba – obecnie sanktuarium Pielgrzymkowe św. Jakuba) do Zgorzelca. Sieć z roku na rok rozrastała się, wreszcie w 2009 r. powstała Ślężańska Droga Św. Jakuba, obejmująca łącznie 55 kilometrów. Szlak rozpoczyna się na szczycie Góry Ślęży i prowadzi dalej przez Sobótkę, Buków, Ujów, Kostomłoty do Środy Śląskiej.

W ostatnich latach wzrasta również liczba osób, którzy decydują się indywidualnie bądź też w niewielkich grupach pielgrzymować polskim „muszelkowym szlakiem.” W imieniu  Gminy Mietków i  Sołectwa Ujów gorąco zachęcamy do odwiedzin Ślężańskiej drogi św. Jakuba i naszego pięknego kościoła w Ujowie. Czekamy na Was!

Składamy serdeczne podziękowania ks. Proboszczowi Andrzejowi Delwo oraz Pani Sołys Gabrieli Walkiewicz za cenne informacje i pomoc w redakcji!

————————————————————————–

Opr: G. Nastałek – Żygadło

Fotografie: G. Walkiewicz, G. Nastałek – Żygadło, archiwum Parafii św. Wawrzyńca w Wawrzeńczycach, zdjęcia polichromii www.polska-org.pl

Ryciny F. B. Wernera z „Topographia oder Prodromus Delineati Silesiae Ducatus” – źródło Biblioteka Cyfrowa Uniwersytetu Wrocławskiego